अंतरराष्ट्रीय ग्रंथ आणि स्वामित्व हक्क दिन

आज 23 एप्रिल, जागतिक पुस्तक दिनाच्या आपणा सर्वांना शुभेच्छा.  हा दिवस जागतिक ग्रंथ आणि स्वामित्व हक्क दिवस म्हणूनही साजरा केला जातो. या दिवसाचे औचित्य साधून  युनेस्कोतर्फे जगभर कार्यक्रम राबवले जातात. वाचन संस्कृती, ग्रंथप्रकाशन वाढवणे आणि स्वामित्व हक्काचा प्रचार करणे या उद्देशाने हा दिवस साजरा केला जातो. याच बरोबर मानवतेच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक विकासात हातभार लावणाऱ्या ग्रंथ आणि लेखक यांच्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे हाही उद्देश असतो.

१९९५ सालापासून १०० पेक्षा जास्त देशात हा दिवस साजरा केला जातो. यु. के आणि आयर्लंडमध्ये मात्र तो मार्च महिन्यात साजरा केला जातो. हा दिवस २३ एप्रिलला साजरा करण्याचे कारण म्हणजे जॉर्जियन कॅलेंडरनुसार अनेक जागतिक मान्यताप्राप्त लेखकांची २३ एप्रिलला जयंती किंवा स्मृतिदिन असतो. उदाहरणार्थ विल्यम शेक्सपियर, Voldimir Nobokov, Manual Mejia Vallejo, Miguel de Cervantes, JoJep Pla, Maurice Druon, Hallodo'r Laxness इत्यादी.

युनेस्को, आंतरराष्ट्रीय प्रकाशक संघटना, ग्रंथ विक्रेते आणि  आंतरराष्ट्रीय ग्रंथालय संघटना दरवर्षी एक जागतिक पुस्तक राजधानी ठरवतात व येणाऱ्या वर्षात २३ एप्रिल  पासून विविध कार्यक्रम आयोजित करतात.  २०१९ सालासाठी   United Arab Emirates मधील शारजा हे शहर निवडले आहे.  यावर्षीचे घोषवाक्य आहे “रीड: यू आर एन इन शारजा”.  या अंतर्गत सहा प्रमुख संकल्पनांवर २३ एप्रिल २०२० पर्यंत विविध कार्यक्रम आयोजित केले जाणार आहेत. समावेशकता, वाचन वारसा, आऊ रिच (जास्‍तीत जास्‍त लोकांपर्यंत पोहोचणे),   प्रकाशन आणि मुले याद्वारे शहरातील मुलांमध्ये वाचनसंस्कृती वाढवून ललित साहित्य निर्मितीतील आव्हानांना तोंड देण्यासाठी नवनवीन कल्पनांना वाव देणे हा यामागचा उद्देश आहे.  यासाठी भाषणस्वातंत्र्य या विषयावर परिषद, तरुण कवींसाठी स्पर्धा,  ब्रेल लिपीतील ग्रंथनिर्मितीसाठी कार्यशाळा अशा अनेक कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले आहे.  २०२० सालाची जागतिक पुस्तक राजधानी Kuala Lumpur  ही आत्ताच ठरवली आहे.

जागतिक ग्रंथ दिनाच्या केवळ शुभेच्छा न देता आपण सर्वांनी वाचन संस्कृती वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. यासाठी प्रत्येकाने वर्षभरात किमान दोन चांगली पुस्तके वाचेन असा निर्धार केला पाहिजे. ज्यांना अजिबातच वेळ नाही पण वाचनाची आवड आहे अशांनी अमृत देशमुख यांनी सुरू केलेले बुकलेट हे ॲप डाऊनलोड करून विविध पुस्तकांचा वाचनीय व श्रवणीय आनंद घ्यायला काहीच हरकत नाही.  अनेक पुस्तके ऑडिओ स्वरूपातही उपलब्ध आहेत त्याचाही आस्वाद घेता येऊ शकतो. त्याच प्रमाणे दुसऱ्याचे लेखन, फोटो, आकृत्या वापरताना त्यांच्या स्वामित्व हक्काचा मान राखला जाईल असे पाहूया.

सुप्रसिद्ध शिक्षण तज्ञ आणि लेखक जिम ट्रिलिज यांनी म्हटले आहे की फारसे वाचन न करणाऱ्या करणाऱ्या राष्ट्राला कमी माहिती व ज्ञान असते. आणि ज्या राष्ट्राला कमी  माहिती आणि ज्ञान असते ते राष्ट्र घर,  बाजारपेठ,  न्याय आणि नेते यांची  योग्य  निवड करू शकत नाहीत आणि या निर्णयांचा आपोआपच संपूर्ण राष्ट्रावर परिणाम होतो.

Source: http://www.unesco.org/new/en/unesco/events

आठवणीतले प्रा. एम. आर. रिसवडकर सर

आठवणीतले प्रा. एम. आर. रिसवडकर सर

१९९९ साल.  पुणे विद्यापीठात MLISc ला प्रा. रिसवडकर सर Information Processing हा विषय शिकवणार असे समजले  आणि मनात उत्सुकता दाटून आली.  सरांबद्ल खूप ऐकले होते.   वयाच्या ७० व्या वर्षी असलेला सरांचा उत्साह आणि विषयावरील प्रभुत्व पाहून मन थक्क झाले. सर  वर्गात  कोणत्याही टिपणाशिवाय, पुस्तकाशिवाय अतिशय सहज व सोप्या भाषेत  शिकवत असत. सरांनी कधीहि एका जागी उभे राहून शिकवले नाही. सरांनी शिकवलेले Indexing, abstracting आजहि विसरू शकत नाही.  सर गेले  असे कळल्यावर २० वर्षांपूर्वीचे सरांचे शिकवणे डोळ्यासमोर आले. त्यांच्या मृतात्म्यास शांती लाभो हीच ईश्वर चरणी प्रार्थना…

अमेरिकेतील राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताहा निमित्ताने

 Source http://ilovelibraries.org/article/celebrate-national-library-week-2018

अमेरिकेतील राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताहा निमित्ताने 

    एप्रिल महिन्याच्या दुसर्या आठवड्यात प्रामुख्याने अमेरिकेत राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताह साजरा केला जातो. ग्रंथालयांबद्दल लोकांना माहिती मिळून त्यांचा वापर वाढवा व राष्ट्रीय आणि सामाजिक विकासातिल ग्रंथालये आणि ग्रंथपाल यांचे योगदान लोकांना माहित व्हावे या उद्देशाने १९५८ सालापासून अमेरिकेत ग्रंथालय संघ हा सप्ताह साजरा करित आहे.  दरवर्षी एखाद्या संकल्पनेवर आधारित विविध कार्यक्रम या काळात ग्रंथालयांमार्फत राबवले जातात. 

   १९५० सालच्या मध्यात अमेरिकेत लोक त्यांचा जास्तीत जास्त  वेळ वाचन करण्या ऐवजी आकाशवाणी,  दूरदर्शन या माध्यमांमध्ये घालवतात असे आढळून आले.  लोकांना फावल्या  वेळात अधिकाधिक वाचन करण्यास उद्युक्त करण्यासाठी अमेरिकन ग्रंथ प्रकाशक आणि अमेरिकन ग्रंथालय संघाने १९५४ साली राष्ट्रीय ग्रंथ  समिती स्थापन केली.  वाचन संस्कृती वढविण्याबरोबरच वाचनातून आरोग्य  आणि उत्पन्न वाढविणे, सशक्त व आनंदी कुटुंब निर्माण करणे अशीही या समितीची उद्दिष्टे होती.  यातूनच पहिला राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताह १६ ते२२ मार्च १९५८ या काळात  साजरा केला.  त्या  वेळची संकल्पना होती ‘ वेक अप अॅन्ड रीड’.  त्या नंतर  दरवर्षी  विविध संकल्पनांवर राष्ट्रीय  ग्रंथालय सप्ताह साजरा केला गेले. जसे रिडिंग  इज द सत्कार, इनफर्मेशन पॉवर,  यूज युवर लायब्ररी इ.

    या वर्षीचा राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताह ७ एप्रिल  ते १३ एप्रिल २०१९ या काळात साजरा होत आहे.  या वर्षीची संकल्पना  आहे  Libraries = Strong Community (ग्रंथालय = सशक्त समाज).  ग्रंथालये हि शहरे, गावे, शैक्षणिक आणि इतर संस्था यांच्या केंद्र स्थानी आहेत.  ही एक अशी जागा आहे जिथे सर्व  वयाची, आर्थिक स्तराची,  जाती धर्माची लोकं एकत्र येऊन,  संवाद साधून, नवनवीन गोष्टी शिकून एक सशक्त समाज निर्माण होईल हा या  संकल्पने मागचा उद्देश आहे. 

या वरून प्रेरणा घेऊन इतर अनेक देशांमध्येहि राष्ट्रीय ग्रंथालय सप्ताह साजरा केला जातो.  भारतात  १९६८ सालापासून नोव्हेंबर महिन्यात साजरा केला जातो. यु. के. मध्ये ऑक्टोबर ममहिन्याचा दुसर्या आठवड्यात साजरा केला जातो. 

    सर्वच ग्रंथालयांनी  असे सप्ताह  साजरे  करून माहितीच्या नवीन स्त्रोतांची आणि साधनांची ओळख करून द्यायला हवी.   माहितीच्या  महाजालात  एका क्लिकने जरी माहिती मिळत असली तरी त्या माहितीची  सत्यता पडताळणे , वैध माहिती स्त्रोतांचा  वापर,  वांड़मयचौर्य या  बद्दल जागरूकता निर्माण करून जास्तीत जास्त  वाचकांना ग्रंथालयांकडे आकृष्ट करणे, ह्या सप्ताहाच्या निमित्ताने साध्य होते.  अधिकाधिक लोकांपर्यंत  पोहोचण्यासाठी असे सप्ताह साजरे व्हायला हवेत. 

डॉ. प्रियंवदा प्रमोद शौचे-जोशी